Συγκεντρωτικά και Αποκεντρωτικά Εκπαιδευτικά Συστήματα στην Ευρώπη του 19ου Αιώνα - Σχέση Οικονομίας και εκπαίδευσης.

>> Δευτέρα 2 Νοεμβρίου 2009

ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ- ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΤΟΥ 19ον ΑΙΏΝΑ.

Ο 19ος αιώνας (όπως και οι αρχές του 20ου ) θα αποτελέσουν για την Ευρώπη την περίοδο εδραίωσης των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής. Αυτού του είδους οι σχέσεις παραγωγής σύντομα θα δημιουργήσουν οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές, ιδεολογικές εντάσεις που θα σημαδέψουν κυρίως το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Οι εντάσεις αυτές θα αναγκάσουν τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να απευθύνουν την πολιτική τους σε όλο και πιο διευρυνόμενες μάζες, σε μια προσπάθεια άμβλυνσης των αντιθέσεων μέσω της ενίσχυσης της εθνικής συνοχής. Ένας λοιπόν από τους κύριους ρόλους που θα κληθεί να διαδραματίσει η εκπαίδευση, είναι η δημιουργία και η ενίσχυση του αισθήματος του «συνανήκειν».
Αξίζει να σημειώσουμε ότι την περίοδο αυτή τα κράτη γίνονται ολοένα και πιο ισχυρά. Η δυνατότητα τους να επιβάλουν εθνικό σύστημα φορολόγησης, τους δίνει την δυνατότητα να έχουν την οικονομική ευχέρεια να επιβάλουν τις όποιες αλλαγές προωθούν.
Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο το οποίο πρέπει να λάβουμε υπ όψιν μας είναι το γεγονός της απομάκρυνσης της (παραγωγικής τουλάχιστον) γνώσης από τον τόπο εργασίας. Μέχρι τότε ο εργαζόμενος- τεχνίτης ελάμβανε την απαραίτητη γνώση στον τόπο δουλειάς του. Οι νέες παραγωγικές διαδικασίες δεν απαιτούν από τον εργαζόμενο κάποια ιδιαίτερη γνώση. Έτσι η παραγωγική γνώση μεταφέρεται από τον τόπο δουλειάς στο εκπαιδευτικό ίδρυμα και μόνο από κει παρέχεται. Δημιουργείται έτσι μια ιεραρχική πυραμίδα. Ελάχιστοι είναι εκείνοι οι οποίοι κατέχουν τη γνώση και άρα σκέπτονται και αποφασίζουν. Οι υπόλοιποι πρέπει απλώς να επιδεικνύουν πειθαρχία, αφοσίωση, πίστη στα εθνικά ιδεώδη. Το εκπαιδευτικό σύστημα ήταν αυτό που θα αναλάμβανε να προσδώσει στους νέους τις παραπάνω αξίες, να τους κάνει δηλαδή να αντιληφθούν τον ταξικό τους ρόλο. Για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο θα χρησιμοποιηθούν είτε έμμεσοι τρόποι (π.χ ο τρόπος οργάνωσης της σχολικής ζωής), είτε άμεσοι όπως για παράδειγμα το «κοσκίνισμα» των μαθητών με το σύστημα των αλλεπάλληλων βαθμίδων εκπαίδευσης.

 ΓΑΛΛΙΑ : Ένα συγκεντρωτικό εκπαιδευτικά σύστημα.

Οι απολυταρχικοί ηγεμόνες, προκειμένου να ενισχύσουν την θέση τους απέναντι στην εκκλησία και την αριστοκρατία, επεδίωκαν πάντα την ανάπτυξη εθνικού συναισθήματος μέσω της ανάπτυξης των γραμμάτων, των τεχνών, και της επιστήμης. Αυτό θα πράξει και ο Ναπολέων με τα διατάγματα που θα εκδώσει το 1806 και το 1808, με τα οποία θα καταστήσει την εκπαίδευση κρατικό μονοπώλιο. Με το διάταγμα του 1808 θα θεσμοθετηθεί ένας άκρως συγκεντρωτικός μηχανισμός, το Πανεπιστήμιο της Γαλλίας, με σκοπό να ελέγχει κατά τρόπο ασφυκτικό την εκπαιδευτική διαδικασία. Ο σχολικός κώδικας τον οποίο θα επιβάλει το Πανεπιστήμιο θα επιδιώξει τη χειραγώγηση των νέων μέσω του μιλιταριστικού τρόπου οργάνωσης του σχολείου αλλά και του τρόπου ελέγχου και λογοκρισίας της ίδιας της γνώσης [1] . Το 1833 ο Γκιγιόμ Γκιζό θα εκδώσει τον πρώτο νόμο για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Γα σχολεία θα χωριστούν σε «πρωτοβάθμια» και «υψηλά πρωτοβάθμια». Τα πρώτα προορίζονταν για τον λαό και τα δεύτερα για τους γόνους της αστικής τάξης. Από τότε μέχρι το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα η γαλλική εκπαίδευση θα παραμείνει στάσιμη.
Εν τω μεταξύ η οικονομική ύφεση που θα εμφανιστεί στην Ευρώπη την περίοδο 1837- 1895 θα παίξει καταλυτικό ρόλο στην αναμόρφωση της παιδείας σε ολόκληρη την Ευρώπη αλλά και στην Γαλλία με την οποία ασχολούμεθα στο παρών κεφάλαιο. Τα εργατικά στρώματα θα δεχθούν ισχυρές οικονομικές πιέσεις, έτσι θα εντείνουν τις διεκδικήσεις τους για μία καλύτερη μόρφωση ελπίζοντας σε μια επαγγελματική ανέλιξη σε υψηλότερες παραγωγικές βαθμίδες. Το 1879 υπουργός παιδείας θα αναλάβει ο Ζυλ Φερύ. Η απάντηση του Φερύ στις εργατικές διεκδικήσεις ήταν η προσπάθεια αναμόρφωσης του Γαλλικού εκπαιδευτικού συστήματος. Ο Φερύ θα αποδεχθεί την υπό όρους λειτουργία των ιδιωτικών σχολείων [2] . Από την άλλη πλευρά θα αναβαθμίσει και θα διευρύνει την στοιχειώδη εκπαίδευση καταργώντας τα δίδακτρα και επαναλειτουργώντας τα ανώτερα πρωτοβάθμια σχολεία. Τέλος θα καθιερώσει διό νόμου την υποχρεωτική σχολική παρακολούθηση των παιδιών. Η αναβάθμιση της παιδείας θα επεκταθεί και στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Η ύλη των λυκείων θα εμπλουτιστεί και με την τεχνική και επιστημονική γνώση πέραν της κλασσικής και θεωρητικής. Από την άλλη πλευρά αξίζει να σημειωθεί ότι επί των ημερών του Φερύ το σχολείο θα αποκτήσει καθαρά κοσμικό χαρακτήρα με την απαγόρευση της διδασκαλίας των θρησκευτικών.
Σε γενικές γραμμές το γαλλικό εκπαιδευτικό σύστημα ακολούθησε την πορεία της ίδιας της Γαλλικής επανάστασης. Απετέλεσε προϊόν των συγκρούσεων, δικαιώνοντας εν μέρει τα επαναστατικά αιτήματα. Από την άλλη πλευρά όμως, η άρχουσα τάξη, χρησιμοποίησε την εκπαίδευση για να προασπίσει τα συμφέροντα της. Έτσι λοιπόν ενώ καθιερώθηκε η δημόσια υποχρεωτική δωρεάν παιδεία, από την άλλη πλευρά η διάρθρωση των εκπαιδευτικών βαθμίδων ευνοούσε τους προερχόμενους από τις οικονομικά εύρωστες τάξεις [3] . Μόλις τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα αρχίζει να φαίνεται κάποιας μορφής υπέρβαση των ταξικών φραγμών όσον αφορά τη συμμετοχή των Γάλλων στις υψηλότερες εκπαιδευτικές βαθμίδες.


 ΤΑ ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΤΙΚΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ - ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΑΣ

.
Το εκπαιδευτικό σύστημα της Βρετανίας παρουσιάζει σημαντικές διαφορές τόσο με το σύστημα της Γαλλίας, που εξετάσαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, όσο και με τα εκπαιδευτικά συστήματα των άλλων χωρών. Όσον αφορά τον τρόπο οργάνωσης του το Βρετανικό σύστημα θα τοποθετηθεί μεταξύ των αποκεντρωτικών εκπαιδευτικών συστημάτων μιας και δεν υπάρχει κάποιο κεντρικό όργανο το οποίο να ελέγχει τον τρόπο λειτουργίας της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Προχωρώντας ακόμη περισσότερο θα λέγαμε ότι το κράτος αδιαφορεί ή και εκφράζει αμφιβολίες για την αναγκαιότητα της εκπαίδευσης των μαζών. Χαρακτηριστικό είναι ότι μόλις το 1870 θα θεσπιστεί για πρώτη φορά νόμος που να θέτει την εκπαίδευση υπό κρατική μεριμνά. Η κρατική αυτή μέριμνα εκφράστηκε με ένα αποκεντρωμένο σύστημα το οποίο δικαιοδοτουσε τις τοπικές δημοτικές αρχές για την οργάνωση και χρηματοδότηση της παιδείας.
Από τις αρχές του 19ου αιώνα η Βρετανία αποτελεί την πιό προηγμένη βιομηχανικά χώρα της Ευρώπης. Η βιομηχανική ανάπτυξη είχε επιτευχθεί χωρίς την άμεση κρατική παρέμβαση και έδινε την εντύπωση στους Αγγλους ότι θα ήταν αέναη. Ένα σημαντικό στοιχείο για την ιστορία της αγγλικής εκπαίδευσης είναι το γεγονός ότι η παροχή της γνώσης ( πριν την βιομηχανική επανάσταση) συντελείτο μέσα στο ίδιο το επάγγελμα και όχι σε κάποιο εκπαιδευτικό ίδρυμα. Ο τρόπος αυτός εκπαίδευσης τροφοδότησε την βιομηχανία με μηχανικούς, τεχνίτες, επιχειρηματίες. Ουσιαστικά η οικονομική ανάπτυξη ήταν αποσυνδεδεμένη από ένα οργανωμένο εκπαιδευτικό σύστημα γεγονός το οποίο έδινε ένα επιπλέον έρεισμα στην επικράτηση (μερκαντιλιστικών) απόψεων περί της μη κρατικής παρέμβασης στην ζωή των πολιτών. Οι απόψεις αυτές εκτός των άλλων έκρυβαν και τους φόβους της βιομηχανικής αστικής τάξης απέναντι σε ένα μορφωμένο προλεταριάτο.
Θέλοντας να συνδέσουμε την εκπαίδευση με τις γενικότερες κοινωνικοοικονομικές εξελίξεις στη Βρετανία θα πρέπει να επιμείνουμε στον ταξικό χαρακτήρα της βρετανικής εκπαίδευσης αυτής της περιόδου.

α) Εκπαίδευση νια τις μεσαίες και ανώτερες τάξεις.
Κατά τις αρχές του 19ου αιώνα συνεχίζουν τη λειτουργία τους, σχολεία τα οποία απευθύνονται (λόγω οικονομικών ή γνωστικών απαιτήσεων) στις μεσαίες και ανώτερες τάξεις. Τα σχολεία αυτά (grammar schools, Public schools) σκοπό είχαν την τροφοδοσία των πανεπιστημίων με τους γόνους των οικονομικά ισχυρότερων τάξεων και οι οποίοι με την σειρά τους επάνδρωναν την αυτοκρατορία σε υψηλές διοικητικές θέσεις και εδραστηριοποιούντο σαν στελέχη της πολιτικής ή του χρηματιστηριακού συστήματος. Τα σχολεία αυτά είχαν και την επιπλέον αποστολή της διαμόρφωσης εθνικής συνείδησης μέσω της καλλιέργειας της αγάπης προς την πατρίδα και του χαρακτήρα του gentleman. Πολύ σπάνια στην εκπαιδευτική αυτή διαδικασία ελάμβαναν μέρος και «ικανά» παιδιά από τις κατώτερες τάξεις.


β) Η εκπαίδευση για τις μάζες,
Όπως στις περισσότερες χώρες έτσι και στην Αγγλία η παιδεία των αρχών του Ι9ου αιώνα βρίσκονταν στα χέρια της εκκλησίας και της οικογένειας. Τα σχολεία που απευθύνονταν στις μάζες ήταν εντελώς υποβαθμισμένα. Όμως η μεγάλη συμμετοχή σε τέτοιου είδους σχολεία (όπου τα μεγαλύτερα παιδιά δίδασκαν τα μικρότερα) έδινε την αίσθηση αλλά και το επιχείρημα της μη αναγκαιότητας ενός κεντρικού εκπαιδευτικού συστήματος. Παρ όλα αυτά, μερικά βήματα κοινωνικής μέριμνας θα παρατηρηθούν ακόμη και από τις αρχές του 19ου αιώνα. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του «νόμου του εργοστασίου» [4] ο οποίος παρά την προσπάθεια κατάργησης του στην πράξη από τους εργοδότες (σταμάτησαν την πρόσληψη παιδιών), θα αποτελέσει ένα πρώτο βήμα κρατικής μέριμνας. Από την άλλη πλευρά το σύστημα της αμοιβής του δασκάλου σύμφωνα με το εκπαιδευτικό αποτέλεσμα (δηλ. αριθμός μαθητών και επιτυχία σε υποτυπώδεις εξετάσεις) θα εκφράσει με τον καλύτερο τρόπο την αδιαφορία του βρετανικού κράτους για την διαμόρφωση εκπαιδευτικής πολιτικής. Μόλις το 1870 (όπως ήδη έχουμε αναφέρει) θα θεσπιστεί ο πρώτος νόμος που θα θέτει την εκπαίδευση υπό κρατική μέριμνα και το 1891 προβλεφθεί δια νόμου η ίδρυση δημόσιων δωρεάν σχολείων. Ένα επιπλέον χαρακτηριστικό του τρόπου που αντιλαμβάνονταν η Βρετανία την εκπαίδευση είναι η προτίμηση αλλά και η κρατική ενίσχυση που παρείχε προς τον ιδιωτικό εκπαιδευτικό τομέα.
Καταλήγοντας θα πρέπει να σημειώσουμε ότι παρά τις προσπάθειες των κυρίαρχων τάξεων να επιβάλουν τους δικούς τους όρους στην εκπαίδευση, η Αγγλία δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστη από τις αλλαγές που συνέβαιναν γύρω της. Οι πρόοδοι που σημείωναν κυρίως οι Γερμανοί, οι Γάλλοι και οι Αμερικανοί, στον τομέα της εθνικής εκπαίδευσης ανάγκασαν την βρετανική πολιτεία να επιδείξει ενδιαφέρον. Έτσι λοιπόν η εθνική εκπαίδευση αρχίζει (έστω και στις αρχές του 20ου αιώνα) να αποτελεί γεγονός και για την Βρετανία.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Ο 19ος αιώνας είναι ο αιώνας εμφάνισης δυο πολύ σημαντικών φαινομένων για την Ευρωπαϊκή ιστορία. Είναι αφ ενός ο αιώνας εμφάνισης του εθνικισμού, αφ ετέρου δε ο αιώνας διαμόρφωσης τόσο της βιομηχανικής αστικής τάξης όσο και του βιομηχανικού προλεταριάτου. Οι κυρίαρχες οικονομικά τάξεις, οι οποίες και ελέγχουν τους κρατικούς μηχανισμούς, θα επιχειρήσουν να αμβλύνουν τις εντάσεις που δημιούργησαν οι οικονομικές ανισότητες. Σαν όπλο θα χρησιμοποιηθεί η δημιουργία εθνικής συνείδησης η οποία θα υπερκάλυπτε τη ταξική. Τον ρόλο της ανάπτυξης εθνικής συνείδησης των νέων θα αναλάβει η εκπαίδευση. Από την άλλη πλευρά τα κράτη άλλοτε ελέγχοντας ασφυκτικά και άλλοτε αδιαφορώντας και υποβαθμίζοντας τα σχολεία που προορίζονταν για τις μάζες, προσπάθησαν να διατηρήσουν το (επωφελές για τις κυρίαρχες τάξεις) κοινωνικοοικονομικό status. Θα πρέπει όμως να επισημάνουμε ότι όπως και οι υπόλοιποι κοινωνικοί θεσμοί έτσι και ο θεσμός της εκπαίδευσης θα ακολουθήσει την πορεία διαμόρφωσης της νεωτερικής κοινωνίας, έτσι όπως εξελίσσεται μέσα από τις συγκρούσεις, τις εντάσεις, τις συμφωνίες κ.τ.λ. Έτσι από τις αρχές του 20ου αιώνα θα αρχίσει σταδιακά κάποια προσπάθεια διεύρυνσης της συμμετοχής στην εκπαιδευτική διαδικασία μέσα από αναμορφώσεις των εθνικών εκπαιδευτικών συστημάτων.

 

[1] Edward Power,  Η ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ. ΕΑΠ. Πάτρα, σελ.301

[2] Κ. ΓΑΓΑΝΑΚΗ, Κοινωνική και Οικονομική Ιστορία της Ευρώπης, ΕΑΠ, Πάτρα 1999. σελ. 277

[3] Η διατήρηση πτων κολλεγίων και των λυκείων δυσκόλευε την πρόσβαση των οικονομικά ασθενέστερων μιας και τα σχολεία αυτά χρέωναν δίδακτρα.
 
[4] Γ.ΓΚΟΤΣΗΣ, Λ. ΣΥΡΙΑΤΟΥ, Δύο θεσμοί Διαμορφωτές του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού, ΕΑΠ. Πάτρα 2001, σελ. 152



ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ


1) Edward Power, Η ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ. ΕΑΠ. Πάτρα
2) Κ. ΓΑΓΑΝΑΚΗΣ, Κοινωνική και Οικονομική Ιστορία της Ευρώπης, ΕΑΠ, Πάτρα 1999
3) Γ.ΓΚΟΤΣHΣ, Α. ΣΥΡΪΑΤΟΥ, Δύο θεσμοί Διαμορφωτές του Ευρωπαϊκού
Πολιτισμού. ΕΑΠ. Πάτρα 20

1 σχόλια:

doraF 9 Δεκεμβρίου 2009 στις 12:03 μ.μ.  

Η ΔΟΥΛΕΙΆ ΠΟΥ ΚΆΝΕΤΕ ΕΙΝΑΙ ΠΑΡΑ ΠΟΛΥ ΑΞΙΟΛΟΓΗ!!
ΕΧΕΤΕ ΤΗΝ ΚΑΛΗΣΠΕΡΑ ΜΟΥ.

  © Blogger template Artsy by Ourblogtemplates.com 2008

Back to TOP